Εισαγωγή
Η πληροφορική αν και νεότατη επιστήμη κατάφερε σε ελάχιστο χρόνο να αλλάξει σε παγκόσμιο επίπεδο κάθε έκφανση της κοινωνίας και της οικονομίας. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να ιδρυθούν στην Ελλάδα σε ένα πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, και χωρίς στρατηγικό σχεδιασμό, πάρα πολλά Τμήματα Πανεπιστημίων και ΤΕΙ που προσφέρουν ποικιλία προγραμμάτων σπουδών σε διάφορους τομείς της πληροφορικής. Η Ένωση Πληροφορικών Ελλάδας ξεκίνησε το 2003 μια διαδικασία αξιολόγησης όλων αυτών των προγραμμάτων σπουδών προκειμένου να εντοπιστούν τα σημεία που χρήζουν βελτίωσης και να προταθούν οι απαραίτητες λύσεις. Επίσης, από το 2011, η ΕΠΕ συμμετέχει στις αξιολογήσεις των τμημάτων πληροφορικής που διεξάγει η Αρχή Διασφάλισης και Πιστοποίησης της Ποιότητας στην Ανώτατη Εκπαίδευση.
Στόχοι της Αξιολόγησης
Η παρούσα Αξιολόγηση έχει συγκεκριμένη στόχευση και δεν επιδιώκει μια γενική και αόριστη κριτική ή πολύ περισσότερο μια ανούσια ταξινόμηση των προγραμμάτων σπουδών πληροφορικής. Πιο συγκεκριμένα:
Η Αξιολόγηση αφορά αποκλειστικά και μόνο τα προγράμματα σπουδών και όχι τα τμήματα συνολικά. Με τον όρο πρόγραμμα σπουδών αναφερόμαστε είτε
α) στο σύνολο των μαθημάτων που οδηγούν σε πτυχίο ενιαίου κύκλου σπουδών (όταν το τμήμα δεν προσφέρει υποχρεωτικές κατευθύνσεις), είτε
β) σε πτυχίο συγκεκριμένης κατεύθυνσης (όταν το τμήμα προσφέρει υποχρεωτικές κατευθύνσεις)Η Αξιολόγηση είναι ποσοτική και όχι ποιοτική. Εξετάζει αποκλειστικά και μόνο την πληρότητα του κάθε προγράμματος σπουδών και όχι την ποιότητα αυτού, η οποία είναι ως επί τω πλείστον υποκειμενική και μη μετρήσιμη
Η Αξιολόγηση του κάθε προγράμματος σπουδών γίνεται αποκλειστικά και μόνο ως προς το γνωστικό αντικείμενο της επιστήμης υπολογιστών (computer science). Δεν αξιολογείται η πληρότητα του προγράμματος ως προς τα συναφή με αυτή πεδία της μηχανικής υπολογιστών (computer engineering), των τηλεπικοινωνιών (telecommunications) και των πληροφοριακών συστημάτων (information systems)
Η Αξιολόγηση μετράει την αναμενόμενη (expected) γνώση που ένα πρόγραμμα σπουδών μπορεί να εγγυηθεί σε όλους τους αποφοίτους του στο πεδίο της επιστήμης υπολογιστών. Δε μετράει, δηλαδή, τις γνώσεις του κάθε αποφοίτου μεμονωμένα αλλά τη γνώση που ένα πρόγραμμα σπουδών μπορεί να εξασφαλίσει σε όλους όσους το παρακολουθήσουν. Είναι αυτονόητο ότι οι πραγματικές γνώσεις επιστήμης υπολογιστών του εκάστοτε αποφοίτου θα παρουσιάζουν μια διακύμανση ανάλογα με τα μαθήματα επιλογής που παρακολούθησε και το βαθμό στον οποίο εντρύφησε σε αυτά
Μεθοδολογία της Αξιολόγησης
Για το σκοπό της αξιολόγησης σχηματίσθηκε αρχικά ένα Πρότυπο Πρόγραμμα Σπουδών Πληροφορικής (ΠΠΣΠ) και ορίσθηκε αναλυτικά η ύλη του κάθε μαθήματος. Η επιλογή του συγκεκριμένου προγράμματος βασίσθηκε σε διεθνή πρότυπα σπουδών και ήταν μια συλλογική προσπάθεια πολλών Πληροφορικών που έχουν γνωρίσει και συγκρίνει μέσα από τις σπουδές τους αρκετά προγράμματα σπουδών τόσο του εσωτερικού όσο και του εξωτερικού. Το ΠΠΣΠ αποτελείται από 36 βασικά μαθήματα τα οποία προσφέρουν έναν πλούσιο κορμό γνώσεων και καλύπτουν επαρκώς το φάσμα της επιστήμης υπολογιστών σήμερα. Κάθε απόφοιτος πληροφορικής θα έπρεπε ιδανικά να τα έχει διδαχθεί όλα. Τα 36 αυτά μαθήματα αποτελούν δηλαδή το σύνολο των υποχρεωτικών μαθημάτων ενός ολοκληρωμένου προγράμματος σπουδών και όχι το σύνολο όλων των μαθημάτων που θα έπρεπε αυτό να προσφέρει.
Στη συνέχεια, βαθμολογήθηκαν με βάση το ΠΠΣΠ όλα τα προγράμματα σπουδών των τμημάτων που σχετίζονται με την πληροφορική. Για κάθε μάθημα του ΠΠΣΠ εξετάσθηκε αρχικά αν, και σε ποιο βαθμό, προσφέρεται αυτό από το κάθε πρόγραμμα σπουδών, και στη συνέχεια αξιολογήθηκε τόσο η πληρότητα του θεωρητικού του μέρους (διαλέξεις, σεμινάρια, κλπ.) όσο και αυτή του πρακτικού του (ασκήσεις, εργαστήρια, κλπ.). Η αξιολόγηση και η βαθμολόγηση βασίστηκαν αποκλειστικά στους οδηγούς σπουδών των τμημάτων όπως αυτοί δημοσιεύονται στους επίσημους ιστοτόπους τους. Η βαθμολόγηση του κάθε προγράμματος σπουδών προκύπτει από τον ακόλουθο τύπο που εκφράζει την αναμενόμενη τιμή (expected value) παρακολούθησης του ΠΠΣΠ.
Με p συμβολίζουμε την πιθανότητα παρακολούθησης του κάθε μαθήματος (π.χ. ένα μάθημα που είναι υποχρεωτικό σε ένα πρόγραμμα σπουδών θα βαθμολογηθεί με p=1). Με t συμβολίζουμε το συντελεστή βαρύτητας του θεωρητικού μέρους του μαθήματος και με l τον αντίστοιχο συντελεστή του πρακτικού μέρους. Οι δύο αυτοί συντελεστές είναι διαφορετικοί για κάθε μάθημα αλλά το άθροισμά τους είναι πάντοτε ίσο με 1. Τέλος, Θ είναι η βαθμολογία που πέτυχε ένα μάθημα αναφορικά με την πληρότητα του θεωρητικού του μέρους, και Π η αντίστοιχη του πρακτικού. Οι δύο αυτές βαθμολογίες κυμαίνονται από 0 μέχρι 1. Η μέγιστη βαθμολογία που μπορεί να συγκεντρώσει ένα πρόγραμμα σπουδών είναι επομένως ίση με 1.
Αποτελέσματα
Από τη διαδικασία της Αξιολόγησης προκύπτει ένας δείκτης πληρότητας για κάθε πρόγραμμα σπουδών ο οποίος κυμαίνεται από 0 ως 1. Όσο πιο πλήρες είναι ένα πρόγραμμα σπουδών στο γνωστικό αντικείμενο της επιστήμης υπολογιστών τόσο πιο κοντά είναι ο δείκτης αυτός στο 1. Κάνοντας κλικ πάνω σ' ένα δείκτη γίνεται αναλυτική παρουσίαση όλων των επιμέρους δεικτών που συγκέντρωσε το εν λόγω πρόγραμμα σπουδών σε κάθε μάθημα του ΠΠΣΠ. Με τον τρόπο αυτό δίνεται η δυνατότητα να εντοπισθούν οι αδυναμίες και οι ελλείψεις του κάθε προγράμματος αναφορικά πάντα με το γνωστικό αντικείμενο της επιστήμης υπολογιστών.
Συμπεράσματα
Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι αρκετά από τα μαθήματα του ΠΠΣΠ είτε απουσιάζουν εντελώς από τα προγράμματα σπουδών πολλών τμημάτων είτε αποτελούν μαθήματα επιλογής με μικρή πιθανότητα παρακολούθησης. Βασική αιτία για αυτό είναι ότι πολλά τμήματα αργούν να ανταποκριθούν στις ραγδαίες εξελίξεις της πληροφορικής με αποτέλεσμα είτε να καθυστερούν στην ενσωμάτωση των νέων αντικειμένων στα προγράμματά τους είτε να τα θεωρούν λιγότερο σημαντικά και να τα προσφέρουν ως επιλογής. Χαρακτηριστικά παραδείγματα τέτοιων μαθημάτων είναι η Ασφάλεια Υπολογιστικών και Επικοινωνιακών Συστημάτων, οι Τεχνολογίες Διαδικτύου, η Επικοινωνία Ανθρώπου-Υπολογιστή, η Διοίκηση Έργων Πληροφορικής, κ.α. Όταν μάλιστα τα περισσότερα τμήματα προσφέρουν έναν κατάλογο με περισσότερα από 60 μαθήματα, είναι τουλάχιστον λυπηρό να έχουν ελλείψεις στα 36 βασικά μαθήματα του ΠΠΣΠ.
Πολλά προγράμματα σπουδών των ΤΕΙ έχουν μειωμένες ώρες θεωρίας που δεν ξεπερνούν τις 3 ώρες ανά εβδομάδα. Αυτό ισχύει ακόμη και για μαθήματα που δεν έχουν εργαστήριο. Αντίθετα, τα περισσότερα προγράμματα σπουδών των Πανεπιστημίων αφιερώνουν μόνο για τη θεωρία από 3 έως 5 ώρες εβδομαδιαίως ενώ πολλά μαθήματά τους προσφέρουν και επιπλέον ώρες εργαστηρίου.
Σε πολλά προγράμματα σπουδών των ΤΕΙ υπάρχουν σοβαρές ελλείψεις σε μαθήματα θεωρητικής πληροφορικής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το γεγονός ότι ελάχιστα εξ αυτών προσφέρουν το μάθημα “Θεωρίας Υπολογισμού”, ένα από τα θεμελιώδη μαθήματα της επιστήμης υπολογιστών.
Η ανάλυση των προγραμμάτων σπουδών δείχνει ότι η παραδοσιακή διάκριση που υπάρχει μεταξύ επιστήμης και μηχανικής δεν υφίσταται στο πεδίο της πληροφορικής. Η ομοιότητα που παρουσιάζουν οι σπουδές πληροφορικής σε πανεπιστήμια, πολυτεχνεία και ΤΕΙ, τόσο στο θεωρητικό όσο και στο εργαστηριακό μέρος, καταδεικνύει ότι η όποια διάκριση δεν είναι απλώς παροχημένη και αναχρονιστική αλλά εντελώς τεχνητή με σκοπό να εξυπηρετήσει συντεχνιακά συμφέροντα.
Όσον αφορά το πεδίο της πληροφορικής συγκεκριμένα, δεν υφίσταται καμία επιστημονική τεκμηρίωση που να δικαιολογεί τη διαφορετική διάρκεια σπουδών μεταξύ τμημάτων σε πανεπιστήμια, πολυτεχνεία και ΤΕΙ. Είναι επιτακτική ανάγκη να ευθυγραμμιστεί η διάρκεια όλων των προγραμμάτων σπουδών πληροφορικής όπως ισχύει και σε όλες σχεδόν τις ανεπτυγμένες χώρες του εξωτερικού. Η διόρθωση αυτής της στρέβλωσης θα βοηθήσει τον κλάδο να απαλλαγεί από τις διακρίσεις που του έχουν κατά καιρούς επιβάλλει ώστε να αναπτυχθεί σε ένα ενιαίο πλαίσιο κανόνων.
Πολλά τμήματα που καλύπτουν περισσότερα από ένα γνωστικά αντικείμενα (π.χ. Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών, Μηχανικών ΗΥ και Πληροφορικής, κ.α.) επιλέγουν να προσφέρουν ένα ενιαίο πρόγραμμα σπουδών αντί για κατευθύνσεις. Τα προγράμματα αυτά μεταδίδουν ένα μεγαλύτερο εύρος γνώσεων, αλλά σε μικρότερο βάθος, σε όλους τους αποφοίτους τους. Αν και κάτι τέτοιο δεν είναι απαραίτητα κακό, έχει ως αποτέλεσμα οι απόφοιτοι των εν λόγω προγραμμάτων να εμφανίζονται με περισσότερα τυπικά προσόντα ενώ στην πράξη δεν έχουν εμβαθύνει σε όλα τα γνωστικά αντικείμενα που αναφέρονται στον τίτλο του πτυχίου τους. Και αυτό δημιουργεί συνήθως στρεβλώσεις και αδικίες στην αγορά εργασίας, ειδικά σε θέσεις όπου δεν εξετάζουν τα ουσιαστικά αλλά τα τυπικά προσόντα.
Υπάρχουν αντίθετα τμήματα που καλύπτουν περισσότερα από ένα γνωστικά αντικείμενα (π.χ. Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών ΗΥ) τα οποία, ενώ προσφέρουν υποχρεωτικές κατευθύνσεις σπουδών, επιλέγουν να απονέμουν ενιαίο πτυχίο στους αποφοίτους τους. Με τον τρόπο αυτό δίνουν τη δυνατότητα στους αποφοίτους τους να ερμηνεύουν τα προσόντα τους κατά το δοκούν. Όταν απαιτούνται προσόντα στο συγκεκριμένο αντικείμενο που σπούδασαν (π.χ. τηλεπικοινωνίες) τότε παρουσιάζουν τη βεβαίωση της κατεύθυνσης που ακολούθησαν, ενώ όταν απαιτούνται προσόντα σε κάποιο από τα υπόλοιπα γνωστικά αντικείμενα (π.χ. υπολογιστές) τότε παρουσιάζουν το γενικό πτυχίο τους που καλύπτει διάφορα αντικείμενα. Με τον τρόπο αυτό εμφανίζονται ως ειδικοί σε πολλαπλά γνωστικά πεδία ενώ στην πράξη έχουν σπουδάσει μόνο ένα από αυτά.
Η επιλογή των ονομάτων σε αρκετά τμήματα ή στις κατευθύνσεις τους φαίνεται να απέχει πολύ από τη διεθνή πρακτική και στερείται μιας στοιχειώδους επιστημονικής τεκμηρίωσης. Για παράδειγμα, Εφαρμοσμένης Πληροφορικής, Πληροφορικής με εφαρμογές στη Βιοϊατρική, Πολιτισμικής Πληροφορικής, Τεχνολογίας Τηλεφαρμογών, κ.α. Επίσης, έχει αρχίσει και καθιερώνεται ο συνδυασμός του όρου "μηχανικός" με τον όρο "πληροφορική" δημιουργώντας τίτλους όπως Μηχανικών Πληροφορικής, Μηχανικών Πληροφοριακών Συστημάτων, κ.α. οι οποίοι επίσης δεν έχουν καμία επιστημονική τεκμηρίωση. Τέλος, υπάρχουν και τμήματα που προσθέτουν στον τίτλο τους λεκτικούς πλεονασμούς (π.χ. Πληροφορικής και Τηλεματικής) με αποκλειστικό σκοπό τον εντυπωσιασμό της κοινής γνώμης. Όλες αυτές οι πρακτικές είναι τουλάχιστον απαράδεκτες και αναχρονιστικές και δημιουργούν σύγχηση όχι μόνο στους υποψήφιους φοιτητές αλλά και στους αποφοίτους που αποκτούν ασαφή και αόριστα επαγγελματικά προσόντα.
Σημειώσεις
Η Αξιολόγηση εξετάζει όλα τα προγράμματα σπουδών που προσφέρονται σε τμήματα που σχετίζονται με την πληροφορική, ακόμη κι αν ένα πρόγραμμα αυτό καθαυτό δεν σχετίζεται άμεσα με την πληροφορική (π.χ. πρόγραμμα σπουδών Ενέργειας σε τμήμα Μηχανικών ΗΥ). Ο λόγος που το κάνουμε αυτό είναι επειδή οι απόφοιτοι τέτοιων προγραμμάτων απολαμβάνουν συνήθως τα τυπικά προσόντα όλων των κατευθύνσεων που προσφέρει το τμήμα τους αντί να περιορίζονται στην κατεύθυνση σπουδών που πραγματικά σπούδασαν.
Όσα τμήματα προσφέρουν προγράμματα σπουδών με χαμηλή πληρότητα στο γνωστικό αντικείμενο της πληροφορικής και επιθυμούν να καλύψουν με μεγαλύτερη επάρκεια και επιστημονική αρτιότητα την εν λόγω επιστήμη, είναι ευπρόσδεκτα να επικοινωνήσουν με την ΕΠΕ προκειμένου να εξετάσουμε στοχευμένες βελτιώσεις στο πρόγραμμα σπουδών τους. Η ΕΠΕ είναι πάντοτε ανοικτή προς κάθε τμήμα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης το οποίο αναζητεί λύσεις ή/και έχει προτάσεις που θα ενισχύσουν την πληροφορική παιδεία στη χώρα μας.